Πραγματοποιήθηκε η διαδικτυακή εκδήλωση «Ρωμανιώτικη τέχνη. Εκδήλωση στη μνήμη της Εσθήρ Κοέν», που διοργάνωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, με τη συμβολή του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, στην αίθουσα της Γερουσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου.
H εκδήλωση, η οποία περιλάμβανε εισηγήσεις και μαρτυρίες για την ιστορία, την καθημερινή ζωή, την τέχνη και τη μουσική των Ρωμανιωτών, αποτέλεσε έναν φόρο τιμής στη μνήμη της Γιαννιώτισσας Εσθήρ Κοέν, από τις τελευταίες επιζώσες του Ολοκαυτώματος, που έφυγε από τη ζωή την 1η Δεκεμβρίου του 2020.
Μετά από μια σύντομη εισαγωγή του Γενικού Γραμματέα του Ιδρύματος της Βουλής, καθηγητή Ευάνθη Χατζηβασιλείου, ο οποίος και συντόνισε την εκδήλωση, τον λόγο πήρε ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων και Πρόεδρος του Ιδρύματος της Βουλής, Κωνσταντίνος Τασούλας.
Στον χαιρετισμό του, ο Πρόεδρος της Βουλής αναφέρθηκε στη συγκλονιστική μοίρα της Εσθήρ Κοέν και των Εβραίων των Ιωαννίνων.
Ανατρέχοντας σε μια μαρτυρία για το πώς ο Γιόζεφ Γκαίμπελς, υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ, παρέσυρε σε μια εκδήλωση το μαινόμενο πλήθος να ζητωκραυγάσει υπέρ του ολοκληρωτικού πολέμου, ο Πρόεδρος της Βουλής παρατήρησε ότι όταν ο άνθρωπος μεταμορφώνεται σε θηρίο, τότε αλλάζει η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, όπως άλλαξε και η ζωή της Εσθήρ Κοέν. Αν η ευθύνη είναι κάτι το οποίο μας τρομάζει και συνήθως αποποιούμαστε, άλλο τόσο το δίδαγμα από αυτές τις δοκιμασίες θα πρέπει να μας κάνει να σκεφθούμε ότι η ευθύνη έχει δύο όψεις. Αν ευθυνόμαστε για τα κακά, εξίσου ευθυνόμαστε για την αποτροπή τους.
Όπως ανέφερε ο κ. Τασούλας, η κοινότητα των ελληνόφωνων Εβραίων των Ιωαννίνων διακρίθηκε όχι μόνο στο εμπόριο και στη βιοτεχνία, αλλά και στη μουσική, στη λογοτεχνία και γενικότερα στην παιδεία. Όλος αυτός ο πολιτισμός εκφράστηκε την άνοιξη του 2014, μέσα στη Συναγωγή, με την πολιτισμένη, ήρεμη και ανθρώπινη στάση της Εσθήρ Κοέν, της γυναίκας που πέρασε την τρομακτική εμπειρία του Άουσβιτς, στη συζήτηση που είχε με τον τότε Πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Ιωακείμ Γκάουκ (Joachim Gauck), όταν τον παρότρυνε να φροντίσει να εκδοθούν βιβλία για να μάθουν οι νέοι τι συνέβη, ώστε να μην ξαναγίνει. Η μνήμη αυτών των γεγονότων, η τιμή που αποδίδουμε κάθε χρόνο στις 27 Ιανουαρίου με την «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος» είναι ένας τρόπος να πείσουμε τους ανθρώπους να τους ενώνουν όμοιες αγάπες και όχι κοινά μίση.
Ο Δήμαρχος Ιωαννίνων, Μωυσής Ελισάφ, επικεντρώθηκε στην αξία της μνήμης. Αναφέρθηκε στην «επώδυνη μνήμη» αλλά και στο χρέος όλων μας απέναντι στη «μικρή Εσθήρ, που στα 17 χρόνια της σύρθηκε βίαια στην κόλαση του Άουσβιτς», τονίζοντας την ανάγκη να αναρωτηθούμε για τα βαθύτερα αίτια που προκάλεσαν αυτή την πρωτόγνωρη και εφιαλτική βαρβαρότητα. Κατονομάζοντας τη ρίζα του κακού, τον ολοκληρωτισμό, ορίζοντάς τον ως τη συμπύκνωση και την παραχώρηση της βούλησης των πολλών στα χέρια του ενός και ως τυφλή υπακοή στην απεριόριστη εξουσία του, επισήμανε ότι σήμερα, σε μια εποχή κατά την οποία η Δημοκρατία, το μόνο οχυρό της ασφάλειάς μας, πιέζεται, χρέος μας δεν είναι μόνο να τιμούμε αλλά και να θυμόμαστε· να συνειδητοποιήσουμε τη φρίκη του ολοκληρωτισμού σε όλες τις αποτρόπαιες εκφάνσεις και διαστάσεις του.
Ο λόγος της Εσθήρ Κοέν, σημείωσε, αποτελεί μια ανεπανάληπτη μαρτυρία που έρχεται αντιμέτωπη τόσο με την καταστροφή όσο και με τις προσπάθειες εκμηδένισης της μνήμης και αφανισμού της μαρτυρίας.
Στην εισήγησή του με τίτλο «Για τους Ρωμανιώτες, εκ των υστέρων», ο συγγραφέας Σταύρος Ζουμπουλάκης, Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος της Βουλής, επισήμανε το γεγονός ότι η σπουδαία ρωμανιώτικη κοινότητα των Ιωαννίνων, με τα ξεχωριστά γνωρίσματα, ουσιαστικά δεν υπάρχει πια ως κοινότητα ζωής, λατρείας και πολιτισμού, αλλά ως μια κοινότητα μνήμης, έχοντας ως κύριο συνεκτικό δεσμό τη μνήμη του Ολοκαυτώματος, όπως συμβαίνει παντού στον κόσμο, κυρίως στις μικρές κοινότητες της εβραϊκής διασποράς. Όταν αυτή η μνήμη αποκτήσει στέρεη θέση στη δημόσια ιστορία και ζωή της χώρας μας, θα πρέπει να στραφούμε στο πολιτιστικό παρελθόν αυτών των κοινοτήτων και να τον μελετήσουμε όπως του αξίζει.
Ακολούθησε η εισήγηση της αρχαιολόγου Ζανέτ Μπαττίνου, Διευθύντριας του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, με τίτλο: «Ώρα για Σσαμπάτ! Μια σύντομη περιήγηση στην καθημερινή ζωή και τη θρησκευτική τέχνη των Ρωμανιωτών Εβραίων».
Αδιαμφισβήτητο κέντρο της μοναδικής ελληνόφωνης εβραϊκής παράδοσης υπήρξαν τα Γιάννινα, όπου οι Ρωμανιώτες συνδύασαν γόνιμα τις τοπικές παραδόσεις με τα δικά τους ήθη και έθιμα και διαμόρφωσαν τη μοναδική ελληνο-εβραϊκή παράδοση, με ιδιαίτερες διατροφικές, ενδυματολογικές και χειροτεχνικές συνήθειες.
Από τις βασικότερες υπαγορεύσεις του ιουδαϊσμού είναι η τήρηση της αργίας του Σσαμπάτ, μέρας αφιερωμένης στην προσευχή και στη μελέτη του Νόμου και αποχής από κάθε παραγωγική εργασία. Μετά την εξολόθρευση του 92% του ρωμανιώτικου εβραϊσμού των Ιωαννίνων στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, σίγησε το κάλεσμα του τελάλη «Ώρα για Σσαμπάτ» από τη Μικρή και τη Μεγάλη Ρούγα.
Κλείνοντας τον κύκλο των εισηγήσεων, ο αρχιτέκτονας και μουσικός Σάκης Νεγρίν, Διευθυντής του Πνευματικού Κέντρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών, αναφέρθηκε διεξοδικά στα «Μελωδικά ακούσματα της Συναγωγής και της Ρούγας».
Η από αιώνων παρουσία των Ρωμανιωτών στον ελλαδικό χώρο ήταν η καθοριστική συνθήκη, ώστε η παράδοση αυτή να υποστεί αλληλεπιδράσεις και ωσμώσεις με την περιβάλλουσα δημοτική παράδοση. Τα τραγούδια των Ρωμανιωτών είχαν δε μεγάλη μουσική συγγένεια με τα Ηπειρώτικα δημοτικά τραγούδια, όπως φαίνεται έκδηλα στο ρυθμό τους, τη μελωδία τους, τις μουσικές κλίμακες και την αρμονική βάση, τα ποικίλματα, και άλλα μουσικά στοιχεία.
