Η αρχαία πόλη Φωτική βρίσκεται στις βόρειες παρυφές της κοιλάδας του ποταμού Κωκυτού, στην περιοχή της Παραμυθιάς στη Θεσπρωτία. Ιδρύθηκε ως ρωμαϊκή αποικία πιθανώς την εποχή του Αυγούστου, ενώ στους πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους αποτέλεσε έδρα Επισκοπής.
Η γνώση για την σημαντική αυτή πόλη βασιζόταν έως πρόσφατα σε μερικώς δημοσιευμένες λίθινες επιγραφές, καθώς και στα ευρήματα παλαιοχριστιανικών και υστεροβυζαντινών ναών που κατά περιόδους είχαν ερευνηθεί.
Από το έτος 2019 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας υπό την Διεύθυνση των αρχαιολόγων Δρ. Ιωάννη Χουλιαρά και Δρ. Γεωργίας Πλιάκου, σε συνεργασία με τον Δρ. Björn Forsén του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι και του Φινλανδικού Ινστιτούτου της Αθήνας, διενεργούν πενταετές πρόγραμμα αρχαιολογικής έρευνας, με στόχο να συλλεχθούν περισσότερα στοιχεία για τον χρόνο ίδρυσης και την οργάνωση της Φωτικής. Χάρις στην επιφανειακή και γεωφυσική έρευνα των δύο πρώτων ετών προσδιορίστηκαν τα όρια του αστικού ιστού και πιθανόν η πορεία των κύριων οδικών αρτηριών και χαρτογραφήθηκαν τα περιγράμματα οικοδομημάτων που διασώζονται στο υπέδαφος.
Το καλοκαίρι του 2021 ξεκίνησε η ανασκαφική έρευνα ενός από τα μεγαλύτερα κτήρια που ανέδειξε η γεωφυσική έρευνα. Η ανασκαφή έφερε στο φως εκτεταμένα οικιστικά κατάλοιπα και -συλημένους ως επί το πλείστον- τάφους.
Από τους χώρους των οικοδομημάτων, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει δωμάτιο με πολύ καλά διατηρημένο σύστημα υπόκαυστων, το οποίο θα μπορούσε να ανήκει σε λουτρό ή αποτελεί ένα είδος κεντρικής υποδαπέδιας θέρμανσης. Τα κινητά ευρήματα καταλαμβάνουν ένα χρονολογικό ορίζοντα από τον 3ο αι. π.Χ. έως τον 6ο μεταχριστιανικό αιώνα και μαρτυρούν ότι στην ίδια θέση θα υπήρχε οικισμός – κώμη της Ελληνιστικής περιόδου, πριν ακόμη μετοικήσουν εδώ Ρωμαίοι άποικοι.
Από τα πλέον ενδιαφέροντα ανασκαφικά ευρήματα είναι σειρά ενσφράγιστων κεραμιδιών στέγης του 1ου αι. π.Χ., με τα γράμματα Q LVCIENI στη σφραγίδα τους. Ο Quintus Lucienus, το όνομα του οποίου πρώτη φορά μαρτυρείται επιγραφικά στην Ήπειρο, αναφέρεται στο γνωστό βιβλίο του ρωμαίου ιστορικού Βάρρωνα, De re rustica, ως Ρωμαίος συγκλητικός και ένας από τους «Συνηπειρώτες», όπως ονομάζονταν οι Ρωμαίοι επιχειρηματίες και ιδιοκτήτες μεγάλων αγροτικών εκτάσεων στην αρχαία Ήπειρο κατά την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο.
Τα ενσφράγιστα κεραμίδια της Φωτικής υποδεικνύουν ότι η γη που κατείχε ο γνωστός «Συνηπειρώτης» πιθανόν βρισκόταν στην περιοχή αυτή, πριν ακόμη η Φωτική γίνει ρωμαϊκή αποικία.
Τα αποτελέσματα της πρώτης περιόδου ανασκαφικής έρευνας της Φωτικής, επομένως, όχι μόνον φωτίζουν πτυχές της ρωμαϊκής πόλης αλλά και παρέχουν σημαντικές μαρτυρίες για την προγενέστερη κατοίκηση της θέσης.
