Χρήσιμα συμπεράσματα δίνει το πενταετές πρόγραμμα της συστηματικής ανασκαφής της Αγοράς της Νικόπολης, το οποίο εγκαινιάστηκε το Φθινόπωρο του 2023 – Υπ. Πολιτισμού: «Στα ίχνη του πολιτικού, οικονομικού και θρησκευτικού κέντρου της Νικόπολης κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους»
Το πενταετές πρόγραμμα «Συστηματική ανασκαφή της Αγοράς (Forum) της Νικόπολης», το οποίο εγκαινιάστηκε με την ανασκαφική περίοδο του Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου 2023, υπό τη διεύθυνση του επίτιμου εφόρου αρχαιοτήτων Κωνσταντίνου Λ. Ζάχου, προτάσσει ως στόχο τη λεπτομερή μελέτη της διαμόρφωσης, του χαρακτήρα και της ιστορικής εξέλιξης της Αγοράς της Νικόπολης και των επιμέρους μνημείων της.
Το πρόγραμμα υλοποιείται με την ευγενική χορηγία της Βουλής των Ελλήνων και χάριν της προσωπικής μέριμνας του Προέδρου της Βουλής, Κωνσταντίνου Τασούλα. Την τεχνική υποστήριξη και διαχείριση του έργου έχει αναλάβει η Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία υπό την επωνυμία «Πρωτοβουλία Πολιτών “Εύτυχος”».
Όπως αποδείχθηκε ήδη κατά την πρώτη ανασκαφική περίοδο, η έρευνα στο κέντρο της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής της πόλης δύναται να εμπλουτίσει σημαντικά τις γνώσεις μας γύρω από την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία του αστικού δημόσιου χώρου της ρωμαϊκής περιόδου, ενώ θα επιτρέψει την ανασύνθεση του μνημειακού κέντρου της Νικόπολης και την ένταξη της στο γενικότερο master plan της ενοποίησης του Αρχαιολογικού Πάρκου Νικόπολης.
Στο πλαίσιο του πενταετούς προγράμματος προβλέπεται η μελέτη του χώρου της Αγοράς, η οποία ανοίγεται στα δυτικά του ρωμαϊκού Ωδείου καθώς και η ανασκαφική έρευνα διάφορων οικοδομημάτων τα ερείπια των οποίων σχετίζονται άμεσα με την Αγορά, την οποία και οριοθετούν.
Οι ανασκαφικές εργασίες του 2023 επικεντρώθηκαν σε ένα οικοδόμημα τετραγωνικής κάτοψης, δυτικά του ωδείου. Η ανασκαφή τόσο στην περιφέρεια του κτηρίου όσο και σε τμήμα του εσωτερικού του απέφερε πλήθος ευρημάτων και οδήγησε σε σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τη διαμόρφωση της Αγοράς και τον χαρακτήρα του κτηρίου.
Τα πρώτα ευρήματα
Πιο συγκεκριμένα, η διερεύνηση του εξωτερικού χώρου έφερε καταρχάς στο φως τμήμα πλακόστρωτου δαπέδου το οποίο σε συνάφεια με τα ερείπια κτηρίων προς δυσμάς, η έρευνα των οποίων προγραμματίζεται για το τρέχον έτος, θα πρέπει να αποδοθεί στην υπαίθρια πλατεία της Αγοράς. Επιπλέον, εντοπίστηκαν τουλάχιστον δύο άγνωστα έως σήμερα προσκτίσματα στα δυτικά και ανατολικά του κυρίως κτηρίου.
Τέλος, παρατηρήθηκε ότι το εν λόγω οικοδόμημα βρίσκεται κατά μήκος του χείλους ενός φυσικού ανδήρου. Η παραπάνω παρατήρηση είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς υποδεικνύει διάρθρωση του χώρου της Αγοράς σε δύο διακριτά επίπεδα, διαμόρφωση που παραπέμπει σε γνωστά από την αυτοκρατορική περίοδο παραδείγματα αγορών που διαθέτουν μια “άνω” και μια “κάτω” αγορά (βλ. Κόρινθο, Φιλίππους).
Η εξερεύνηση του καθαυτού κτηρίου απεδείχθη εξίσου πλούσια σε ευρήματα. Αποκαλύφθηκε, αρχικά, το μνημειώδες πρόπυλο πέντε αναβαθμών στα δυτικά, που αποτελεί και τη μοναδική πρόσβαση στο κτήριο. Παρά την αποσπασματική του κατάσταση, γίνονται πλήρως κατανοητά τόσο ο μνημειακός του χαρακτήρας όσο και η ποιότητα κατασκευής του.
Η αρχιτεκτονική διακόσμηση των εξωτερικών όψεων του κηρίου πρέπει να ήταν, επίσης, ιδιαίτερα επιβλητική, όπως προκύπτει από το πλήθος και την ποικιλία των αρχιτεκτονικών μελών και γλυπτών που ανευρέθηκαν κατά τις εργασίες. Οι εξωτερικές όψεις έφεραν πλούσιες ορθομαρμαρώσεις, με ζώνες επενδυμένες με πλάκες πολύχρωμου μαρμάρου.
Εξίσου εντυπωσιακά αλλά και ουσιώδη για την αποκατάσταση της ιστορικής εξέλιξης του μνημείου ήταν και τα αποτελέσματα της ανασκαφής στο εσωτερικό του. Οι πραγματοποιθείσες τομές στη ΒΑ εσωτερική γωνία του κτηρίου, έφεραν καταρχάς στο φως τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, η συνολική έκταση του οποίου θα πρέπει να προσεγγίζει περί τα 350 τετραγωνικά μέτρα. Το ανασκαφέν τμήμα φέρει γεωμετρικά διακοσμητικά μοτίβα με ασπρόμαυρες ψηφίδες και διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση. Απροσδόκητη ήταν η ανακάλυψη, επί του ψηφιδωτού δαπέδου, μιας τεχνητής και ικανού ύψους επίχωσης, η οποία σφραγίζεται από ένα δεύτερο δάπεδο, αυτή τη φορά κατασκευασμένο από αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση και θραύσματα μαρμάρινων πλακών.
Τα επάλληλα δάπεδα επιβεβαιώνουν την ύπαρξη δυο κύριων οικοδομικών φάσεων, μιας πρώτης, που συνδέεται με το ψηφιδωτό, και μιας δεύτερης, κατά την οποία κατασκευάζεται το δεύτερο, υπερυψωμένο δάπεδο. Τα επιμέρους ευρήματα καθώς και τα νομισματικά δεδομένα δείχνουν ότι οι δύο φάσεις ανήκουν στην αυτοκρατορική περίοδο, μεταξύ του 2ου και του 4ου αιώνα μ.Χ.
Τέλος, ανάμεσα στα ποικίλα κινητά ευρήματα της πρώτης αυτής ανασκαφικής περιόδου, περιλαμβάνονται εννέα τμήματα επιγραφών, δυο από τα οποία προσδίδουν πληροφορίες σχετικές με τη λειτουργία και τον χαρακτήρα του οικοδομήματος.
Το πρώτο τμήμα προέρχεται από επιτοίχια μαρμάρινη επιγραφή πιθανότατα του 2ου αιώνα, το σωζόμενο κείμενο της οποίας αναφέρεται σε μη ταυτισμένο αυτοκράτορα. Η δεύτερη ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα που βρέθηκε ενσωματωμένη στο δάπεδο της β’ φάσης στο εσωτερικό του κτηρίου σώζει ολόκληρο το κείμενο της. Πρόκειται για αναθηματική επιγραφή προς τιμήν των αυτοκρατόρων (θεοῖς σεβαστοῖς), η οποία αφιερώθηκε με πρωτοβουλία ενός τοπικού αξιωματούχου (χωράρχης), μετά την προσωπική χρηματοδότηση (εκ των ιδίων) κάποιας ευεργεσίας, η οποία δεν προσδιορίζεται στο κείμενο.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, το σύνολο των πληροφοριών που αποκτήθηκαν από τις παρατηρήσεις στην αρχιτεκτονική του κτηρίου, τα επιμέρους κινητά ευρήματα καθώς και τις επιγραφικές και νομισματικές μαρτυρίες, επιτρέπουν να αποκαταστήσουμε το οικοδόμημα ως ένα από τα κεντρικά δημόσια κτήρια της Αγοράς, το οποίο γνώρισε μεγάλη διάρκεια ζωής και λειτουργίας κατά την αυτοκρατορική περίοδο.
Η ακριβής λειτουργία του δεν μπορεί ακόμη να προσδιοριστεί με ακρίβεια, είναι, ωστόσο, πιθανό να βρισκόμαστε σε χώρο αφιερωμένο στην αυτοκρατορική λατρεία, στο Σεβαστείο της πόλης.
Οι ανασκαφικές εργασίες του 2023 κατέδειξαν με σαφήνεια τις προοπτικές του ερευνητικού προγράμματος και την εν δυνάμει συμβολή του στη μελέτη της διαμόρφωσης και εξέλιξης του αστικού χώρου της Νικόπολης.
Η συνέχιση του προγράμματος και η συστηματική διερεύνηση του ευρύτερου χώρου της Αγοράς και των μνημείων της θα συμπληρώσει αφενός την εικόνα μας για το κέντρο της κοινωνικής ζωής της Νικόπολης των αυτοκρατορικών χρόνων, ενώ, αφετέρου, θα εμπλουτίσει γενικότερα τις γνώσεις μας γύρω από τον ρόλο και την εξέλιξη των αγορών των ελληνικών πόλεων κατά την ίδια ιστορική περίοδο.
